Yaddaş Beyində Yerini Dəyişir! Necə?

Beyində yaddaşların yeri sabit deyil, zaman keçdikcə fiziki olaraq dəyişə bilər. Şimali-Qərb Universitetində aparılan yeni bir neyroelm araşdırması göstərir ki, yaddaş sadəcə bir zehni proses deyil, həm də fiziki olaraq hərəkət edən və dəyişən bir quruluşdur.

Siçanlar üzərində aparılan təcrübələr göstərir ki, xüsusilə məkan yaddaşından məsul olan hipokampusda zaman keçdikcə formalaşan neyron şəbəkələri sabit qalmır. Tədqiqat qrupu siçanları virtual mühitdə qaçış zolaqlarında yerləşdirərək nəzarət edilən bir təcrübə sahəsi yaratmışdır. Təcrübə boyu ətraf mühit amilləri sabit saxlanılıb; ekranda siçanların hərəkətləri ilə formalaşan bir labirent göstərilir, xüsusi bir qoxu istifadə olunub və fon səsi olaraq ağ səs istifadə edilib. Bu şərtlər altında hipokampusdakı neyron aktivliyi yüksək həlli görüntüleme texnologiyaları ilə real vaxtda izlənilib.

Müşaidələr "təmsil dəyişikliyi" adlanan bir fenomenin mövcudluğunu aşkar etmişdir. Bu fenomen göstərir ki, hətta eyni təcrübə təkrarlandıqda belə, beyin eyni neyron şəbəkəsini yaratmır; əksinə, bir az fərqli şəkildə yenidən təşkil olunur. Belə dəyişikliklərin əvvəllər ətraf mühitin dəyişməsindən qaynaqlandığı düşünülürdü. Lakin, tədqiqat göstərdi ki, bu dəyişikliklər ətraf mühitin şərtləri sabit olduqda belə davam edir. Tapıntılar bu hərəkətin beynin daxili yenidən qurulma prosesini təmsil etdiyini göstərir.

Daniel Dombeck və onun qrupu bu hərəkətin beynin məlumatı necə saxladığı və təşkil etdiyi barədə vacib bir ip ucu olduğunu düşünürlər. Məsələn, dəfələrlə ziyarət edilən sevimli bir restorana hər ziyarətdə yenidən kateqoriyalaşdırılması kimi tanış, lakin fərqli təcrübələrin hər dəfə yenidən təşkil olunduğu bildirilib. Bu, yaddaşların zaman keçdikcə beynin içərisində fiziki olaraq yerini dəyişdirə biləcəyini göstərir.

Bu kəşf, xüsusilə insanlarda yaddaş pozuntularının necə yaranması və müalicə yanaşmalarının yenidən müəyyən edilməsi baxımından çox əhəmiyyətli nəticələrə səbəb ola bilər. Yaddaşın sabit deyil, dinamik olduğunu sübut etmək süni intellekt sahəsində bioloji yaddaş sistemlərinin daha real modelləşdirilməsinə yol aça bilər.